Kleine Trap, Kleine Toppers, Tevreden Tukkers!

In de late namiddag van vrijdag 23 januari voert Hanno Steenbergen een waarneming in op waarneming.nl, voorzien van twee verpletterende close upfoto's. Hij weet de naam van de soort echter niet en zodoende voert hij deze in als 'Vogel onbekend'. Al snel ziet Robert van der Meer, admin bij waarneming.nl, waar het wel om gaat en plaatst om zes uur commentaar: 'een Kleine Trap Hanno!' De foto's laten een vrouwtje van deze soort zien en werden eerder die dag door Hanno gemaakt in Arkemheen, een polder ten westen van Nijkerk. Het is helaas donker, vandaag gaat zoeken niet meer.  

Kleine Trap, 23 januari 2015, foto Hanno Steenbergen (bron: www.waarneming.nl)

Met landelijke zeldzaamheden heb ik de laatste tijd niet zo heel veel, tenzij het om nieuwe soorten voor me gaat. Bij een leuke soort in de provincie Gelderland gaat de adrenaline vaak wel op de loop met me. De nervositeit neemt dan ook aardige toe als de volgende ochtend om half tien in de whatsappgroep van twitchend Gelderland wordt gemeld dat de trap weer is gevonden langs de weg Bontepoort. Ik kan echter de niet weg. Verbijtend zie ik de eerste foto's op waarneming.nl verschijnen, op de voet gevolgd door de waarnemingen, die vervolgens de hele dag door binnenstromen. Ook de dag daarop foerageert de vogel rustig in de sneeuw tussen de Smienten. 

Wanneer iemand op de Twentse vogelwhatsapp het bericht plaatst dat hij bij de Amerikaanse Oeverloper bij Medemblik is geweest, eveneens een zeldzaamheid, namelijk de vierde voor Nederland ooit, reageer ik met de vraag of iemand misschien nog naar de Kleine Trap of de oeverloper gaat en ik mee kan. Het blijft vervolgens lange tijd stil, tot om half elf 's avonds Timo Roeke uit Borne reageert of ik "de Kleine Trap morgen wil doen?". Nou, ik dacht het wel! De afspraak om negen uur te vertrekken is dan ook snel gemaakt en de rest van de nacht kriebelt de spanning weer vanouds als een tierelier! Straf iets na negen rijdt Timo hoogsteigen In Person voor, zo laat de tekst op z'n auto me weten. Timo ken ik al lange tijd, de eerste kennismaking was als collega-admin voor waarneming.nl. Daarna hebben we elkaar een paar keer kort in het veld gesproken. Nu was er dus de gelegenheid om én naar de Kleine Trap te gaan én om Timo beter te leren kennen. 

Na in Enschede de wagen volgetankt te hebben rijden we op Nijkerk aan. Een dichte grauwe wolkensluier waaruit regelmatig miezerregen omlaag zeilt blijft hardnekkig boven ons hangen. Dit kan voor mij de pret niet drukken, Timo en ik kletsen de tijd relaxed vol naar Arkemheen, waar we, na een kleine omrijding, om half elf de rechterbandjes de modder inschuiven langs de rand van de Bontepoort. Er zijn niet veel mensen op deze maandag, het gros is afgelopen weekend al geweest, zo blijkt uit de vele waarnemingen. Boven de weilanden is het nevelig, waterkou probeert door m'n kleding te wurmen. Gelukkig ben ik er op gekleed en de jodelende zang van een groep Wulpen achter uit het land brengt zelfs het zonnetje in m'n gedachten: óók het voorjaar hangt vandaag in de lucht! Met de spullen op de nek lopen we naar het rijtje bezoekers langs de weg. Onder de mutsen herken ik onder andere Jasper Janssen, die ik uit Arnhem ken, en Pieter en Maartje Doorn. Jasper is zeer hulpvaardig door gelijk een eerste blik door zijn scoop op de trap te gunnen. Even goed instellen op waar precies te kijken, dan: gelukt! 

Het is wennen aan het formaat wanneer ik de Kleine Trap door mijn eigen telescoop bekijk: wat zijn ze eigenlijk klein! Niet veel groter dan de tientallen omringende Smienten scharrelt rustig een grote stevige bruine hoen d'r maaltje bij elkaar. Gelukkig is het nu droog, waardoor het vrouwtje, ondanks de nevel, leuk is te bekijken! Tijd om Timo te feliciteren, en ik loop naar hem toe met uitgestrekte hand. Maar...hij heeft 'm nog niet! Rap trek ik m'n hand weer in: eerst zien! Al snel mag ik 'm dan alsnog feliciteren met zijn nieuwe soort. Voor mij is het de tweede, ook voor Gelderland. De eerste zag ik op 3 september 2011 in hele andere omstandigheden: onder een zomers zonnetje kon ik toen, na de ontdekking door Reinoud Vermoolen, met tientallen anderen een derdejaars mannetje bewonderen dat op het Otterlose Zand rondstapte. 

Tot ruim na elven blijven we rondhangen, Timo zoekt al snel de warmte van de auto weer op. Ik probeer voor enkele vogelaars de trap in m'n telescoop te zetten, maar de miezer is volop los gegaan en waait horizontaal de lens van m'n scoop op. Het zicht verwaterd steeds vaker tot nihil en wanneer de tijd tussen lens droog maken en nat regenen secondenwerk wordt geef ik het bijna op. Als de groep Smienten met daarin ook de trap opvliegt, is onduidelijk waar deze daarna is geland. Na enkele zoekpogingen moet ik de aanwezige vogelaars zonder scoop helaas teleurstellen: dit gaat 'm niet meer worden nu en loop langzaam naar de auto om me bij Timo te voegen. 

In de auto bespreken we wat nu verder te doen. Misschien langs de IJssel kijken? Of een plek in Twente? Timo blijkt het wel te zien zitten om ook de Kleine Toppers langs de Harderbosweg in Flevoland te bezoeken, het zou voor hem de tweede nieuwe soort voor vandaag kunnen zijn! Al sinds zijn ontdekking op 13 december 2014 door Diederik Kok pleistert er van deze zeldzame eend één adulte man, en vanaf 3 januari blijkt deze gezelschap te hebben van een tweede adulte man. Dit duo verblijft behoorlijk honkvast in de bocht van het Veluwemeer op de hoek van de Harderbosweg en de Bremerbergweg aan de Flevozijde van het Veluwemeer ter hoogte van Harderwijk. 

De half uur durende rit er naar toe wordt benut om de ontstane nevelbank in onze telescopen te laten verdampen door de lenzen regelmatig draaiend voor de verwarming te houden, af en toe het water uit de randen kloppend. Lichtelijk tegen de verwachting in, namelijk opklaringen en droog weer, draaien we in miezer op de plek langs de dijk waar de eenden moeten zitten een parkeerplaatsje op. Langs de dijk dobberen tientallen Kuif- en Tafeleenden en enkele Toppers in een golvend water onder een dekentje van lichte mist. Ofwel: ga er maar aan die Kleine Toppers er uit te trekken. Vlak voor we aankwamen zagen we een aantal vogelaars langs de dijk lopen, wat geen goed gevoel gaf. Blijkbaar zaten ze dus niet op de plek waar ze gisteren werden doorgegeven...

Vrijwel direct na het uitstappen en het opzetten van m'n scoop bij de auto valt m'n oog op een klein formaat eend met grijze rug, die achter het riet vlak langs de kant dobbert. De rug lijkt mij egaal grijs en de vogel lijkt een grovere kuif te hebben, niet helemaal de kenmerken voor een Kleine Topper, die slechts een miniem puntje op het achterhoofd heeft. We bekijken de eend die slapend van ons afdrijft, en ik maak er een hybride van, iets met Tafel- x Kuifeend of iets met Topper. Dit soort hybrides kunnen vaker aangetroffen worden, zeker in grote groepen duikeenden. Tegenwoordig maak ik gewoontegetrouw foto's van 'gekke' hybrides die ik tegenkom: sommigen kunnen zo op een andere, soms zeldzamere eend lijken, dat overzicht van hybride-mogelijkheden altijd handig is. Na diverse keren afdrukken laat ik de eend 'los' en lopen Timo en ik een stuk verder over de dijk om de rest van de groep erlangs onder de loep te nemen. 

Na een aantal vrouwtjes Toppers losgepeuterd te hebben, valt m'n oog weer op een kleine eend, formaat Kuifeend, met grijze rug. Deze heeft wél een klein puntje op het achterhoofd. Dat ziet er al beter uit! We lopen iets dichterbij en nu is ook de meer 'gemarmerde' rug te zien: wéér een plusje voor Kleine Topper! Ondertussen is ook Jasper Jansen gearriveerd en heeft zich op de dijk bij ons gevoegd. Deze keer kan ik hem een eerste blik door mijn scoop gunnen. 

Eigenlijk ben ik nu wel zeker van mijn zaak, echt afgerond vind ik de determinatie pas als we ook de snavel te zien hebben gekregen. Het wordt dan ook wachten tot de kop van deze stevige slaper weer een keer uit de veren komt. Kleine Toppers hebben een heel klein zwart puntje op een verder egaal lichtgrijze snavel. Toppers hebben altijd en hybrides vaak een brede driehoekige zwarte 'nagel'. Net wanneer ik even niet kijk roept Timo plots dat de vogel inderdaad maar een klein puntje heeft! Bingo! 

De kop ligt al weer tussen de vleugels op de rug voor ik de snavel zelf kan beoordelen en rest slechts geduld hebben. Gelukkig 'snatert' het mannetje nog een paar keer, zodat ik met eigen ogen de snavel kan beoordelen. Jasper is snel genoeg om een foto mét snavel te maken (zie onder). Dát bewijs hebben we! Grappig detail dat me opviel is dat het mannetje al slapend regelmatig rond zwiepte met de staart, in tegenstelling tot de omringende Kuif- en Tafeleenden. Alsof er een soort radar aan stond die constant de omgeving peilde. 

Ondertussen miezert het vrolijk door en we besluiten weer richting Twente te gaan. Even is het plan op bij de zandwinning Domelaar bij Markelo te gaan kijken, een plek waar ik al lang niet meer geweest ben. Maar zowel een verkeerde route huiswaarts hiervoor, alsook dat Timo op tijd z'n dochter moet ophalen, zorgt er voor dat ik om kwart voor drie netjes weer voor de deur wordt afgezet door Timo. Thuis bekijk ik m'n gemaakte foto's en zie nu ook de 'hybride' weer, groot op m'n scherm. Klein formaat, grote kuif blijkt mee te vallen, meer een puntje op het achterhoofd, rug mooi gemarmerd: tot m'n grote verbazing én schaamte blijkt ook dit toch echt een zuivere man Kleine Topper te zijn! Door te vergelijken met foto's van anderen wordt me duidelijk dat dit inderdaad één van de twee mannetjes is

We hebben dus beide mannetjes gezien, en niet een van de hybrides aldaar die door mensen soms ook wel als Kleine Topper werden opgevoerd. Toch weer beter kijken een volgende keer...In ieder geval een leuke bonus achteraf op een zeer geslaagde dag met leuke soorten en goed gezelschap! Door de interessante gesprekken ben ik aardig bijgespijkerd over het vogelen heden ten dage in Twente. Weliswaar al zeer lange tijd uit de tukkerrunning, door omstandigheden hang ik echter nu meer rond in Enschede, en dan kriebelt het toch behoorlijk, vogelen in de regio waar het allemaal begon. Het verhaal van Timo over zijn twee lifers op deze dag is te lezen op zijn blog SLAGPEN!

Het vrouwtje van Arkemheen betreft de 8e voor de provincie Gelderland, indien aanvaard door de Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna. Eerdere gevallen waren op 28 december 1853 (adult ♀ nabij Elburg), 19 november 1884 ♀ Malburgen, Arnhem), 12 december 1901 ♀ Doesburg), 7 december 1910, juveniel ♂ Dinxperlo, Aalten), 10 december 1914 ♀ Elspeet, Nunspeet, 19-20 januari 1986 ♂ Polder Arkemheen, Nijkerk en 3 september 2011 3e kj ♂ Otterlosche Zand, Ede. 

De trappen tot en met 1914 werden allen 'verzameld' (-geschoten). Er is één geval, van een ♂ geschoten op 23 december 1901 tussen Silvolde en Aalten, die als niet aanvaard te boek staat. Een officiële afwijzing is echter niet gepubliceerd. Een waarneming van twee vogels op 9 februari 2003 bij Heelsum werd niet aanvaard wegens onvolledige documentatie. Inclusief het geval van Silvolde gaat het om 5♀ en 4♂, verdeeld over de maanden september (1), november (1), december (5) en januari (2)