Kleine Vliegenvanger, Tenkinkbos, Winterswijk: eerste januari geval Nederland

Elk jaar eindig je met een x aantal soorten in een gebied, provincie, of in Nederland. Soms een doorsnee aantal, soms een leuk record, weer anderen maakt het geen bal uit. In ieder geval hebben veel vogelaars elk jaar wel weer een reden om 'opnieuw' te beginnen. Traditiegetrouw gaan op 1 januari dan ook veel vogelaars op pad om de eerste soorten in een nieuw jaar bij elkaar te sprokkelen. Zo ook Christiaan Teule die een wandeling maakte in het Tenkinkbos bij Ratum. Volgens de lokale bordjes Landgoed Hesselink geheten. In ieder geval een nat loofbos met hier en daar naaldhout. Verspreid liggen enkele poeltjes en kapvlaktes, pal tegen de grens met Duitsland aan. Net na het middaguur loopt hij bij een kaalslag tegen een druk bewegend en actief op insecten foeragerend vogeltje aan, die hij determineert als een Kleine Vliegenvanger. Met overtuigende foto's voert hij zijn ontdekking later in op Waarneming.nl. Het is een zeer bizarre waarneming zelfs! Niet alleen is de Kleine Vliegenvanger in Gelderland vrij zeldzaam, met voornamelijk waarnemingen in mei-juni van zingende mannetjes, voor Nederland zou het zelfs het eerste gedocumenteerde geval voor januari zijn. Zou de vliegenvanger ergens anders in het land hebben gezeten, dan was m'n adrenaline lowlevel gebleven.

Nu het echter in Gelderland is, blijft de gedachte zich opdringen 'er eigenlijk wel graag bij te willen zijn geweest'. De volgende dag wordt de vliegenvanger laat op de ochtend terug gevonden, alleen zo'n 150 noordelijker en soms zelfs lange tijd (1,5 uur) uit beeld. Er verschijnen nu ook meer en mooiere foto's op waarneming.nl wat op een vogelaar nou niet bepaald een rustgevend effect heeft. 's Nachts kan de slaap mij niet vatten door andere omstandigheden. Wanneer ik naar beneden loop om een nachtelijk peukje te roken blijkt m'n pa ook nog wakker. Halverwege m'n peuk plopt het idee op om misschien vandaag met leden van zijn fotoclub op (be)zoek te gaan. 's Morgens gaan ma en pa eerst boodschappen inslaan en zijn daar wel even mee bezig. Aangezien ik pas laat in slaap kon vallen open ik m'n luiken ook pas weer rond het middaguur. Buiten motregent het, pa en ma zijn net terug, we bespreken wat te doen. Gewoon gaan wordt het. Hij belt rond of er leden van z'n club mee willen, ik plaats een uitnodiging op de whatsappgroep van vogelend Twente. Helaas blijkt, zoals lichtelijk verwacht door de korte termijn, niemand te kunnen, zodat we de spullen in de bus laden en om twee uur richting Haaksbergen rijden, waar we de afslag richting Oldekotte nemen en zo binnendoor via Duitsland op de Bredelerweg willen komen.

Dit plan komt niet helemaal goed uit de verf wanneer we bij een grensovergang op zo'n kilometer van ons doel geconfronteerd worden met paaltjes op de weg en niet verder kunnen. In toenemende schemering, door de grauwe bewolking lijkt deze vroeg in te zetten, rijden we verder zuidwaarts, om bij Oeding de grens over te steken en weer naar het noorden rijden. Met een kleine twintig minuten uitloop parkeren we de auto aan de Hesselinkweg, in tegenstelling tot wat ik had verwacht, pal tegenover de ingang het bos in. Dat scheelt weer! Terwijl m'n pa de bus parkeert kachel ik alvast het bos in. Het is even zoeken, dankzij een zeer goede uitleg door Roel Schwartz lukt het gelukkig toch vrij snel de plek te vinden. Waar tot mijn volgende verbazing géén enkele vogelaar aanwezig lijkt, hierdoor een twijfel over de juistheid creërend. Gelukkig blijkt de gekregen routebeschrijving zo duidelijk dat het de plek wel móet zijn: "tussen twee poeltjes door, dan gelijk links een perceel dennen en rechts een kapvlakte met berkjes. Hier foerageerde de Kleine Vliegenvanger vlak boven de grond met een soort Roodborstachtig gedrag".

Tussen de bomen door zie ik m'n vader met de kijker mij zoeken, even later lopen we los van elkaar, soms vlak achter elkaar - pa kijkt vanachter of ik iets laat opvliegen, wat ik niet merk - een paar rondjes om de kapvlakte. Het is stil in het bos. Té stil naar mijn zin: ik bedenk me dat slechts een Sijs, Geelgors, Grote Bonte Specht als eerste soorten in 2015 voor Gelderland staan genoteerd. Wanneer ik tegen een groepje, van drie a vier, boomkruipers aanloop, laat ik heel kort de zang van een Kortsnavelboomkruiper horen. Direct reageert er zingend één: de Kortsnavel is alvast binnen! Voor de rest blijft het bos zwijgen. De donkere deken boven het bos trekt zichzelf steeds verder op naar het westen, luchtvochtigheid gaat over in druppelvorm, en ik begin er naar te neigen het op te geven. Regelmatig heb je in de namiddag een kleine opleving aan activiteit bij vogels, onder andere in geluid. Lichtelijk zet ik hier op in, na het zoveelste paadje uitstruinen gaat ook deze gedachte op de loop.

Een Glanskop wordt als nieuwe genoteerd, waarna plan 'wanhoopsdaad' wordt ingezet: ik besluit een pad rechtdoor te lopen, van de wat ik denk, bekende plek af. En kom hierbij aan de 'achterkant' van het dennenperceel terecht, in een open stuk met verspreid eiken, berken en hier en daar een hulstboompje van amper een meter hoog. Vrij direct zie ik een 'KBV'-tje ('Klein Bruin Vogeltje') uit de top van zo'n hulst schieten, gevolgd door een ratelgeluidje in die hoek. Pleitte. Stilte. Zoeken! Zit ie weer! Snotverju, blijf zitten! De 'jizz' van een vliegenvanger verraad het eigenlijk al: dat móet 'm zijn! En wéér weg. En weer op de top van een tak. Vliegenvanger-profiel, draait zich om, witte staartzijdes, ringetje om het oog...

Ik loop terug naar m'n vader en trek met gehoekte arm m'n vuist naar achter en omlaag, buig iets krom en voorover. Ofwel: DÁT IS 'M!! YEAH!! De klok tikt de eerste seconden net na vieren af: 'slechts' een uur zoeken met z'n tweeën. En 'm dan óók nog terugvinden in dit druilerige weer in de schemer! We bekijken deze grote bijzonderheid met de kijker en het lukt me enkele zeer brakke bewijsplaatjes te maken. Makkelijk fotograferen laat hij zich namelijk niet. Vaak duikt hij naar de grond en verdwijnt dan in de grauwe achtergrondkleuren, om ineens verderop weer op een uitstekend takje te verschijnen. Een paar keer is z'n ratelroepje te horen, het geluid waardoor de adrenaline snel steeg. Rond kwart over vier is de vliegenvanger al weer uit beeld, opgelost tussen de bomen.

Een Zwarte Specht laat z'n prachtige harde 'pruup pruup pruup pruup' horen, niet eens zo ver van ons vandaan. Het is gelukt, de handjes zijn wat koud, maar we kunnen met gerust hart en verhoogd adrenalinepeil (mmm, tegenstrijdigheid in de zin...ach...) op de auto aan. En daar doe je het toch ook voor! Op het eind van de Hesselinkweg slaan rechtsaf: weer over Oeding rijden hoeft niet als je weet dat het korter kan. Buiten is het donker, binnen in Esnchede wacht lekkere soep, mét ballen, van moeders! Een fijn gevoel: we waren er bij in dit mooie begin van 2015! 

Kleine Vliegenvanger, Tenkinkbos, 2 januari 2015, foto Ad Postma

Ter illustratie een foto van de vogel gemaakt door Ad Postma in het Tenkinkbos op 2 januari 2015, bron waarneming.nl, waarneming Ad Postma. Hij heeft ook een opname van het geluid